Sterrenwacht Tivoli, een afdelingsbezoek

Op zaterdag 23 november 2019 hebben leden van VERON afdeling A07 Breda een bezoek gebracht aan Sterrenwacht Tivoli in Oudenbosch. Voorzitter van de afdeling, Wim van Aard PA0VAM doet verslag van dat bezoek.

Programma van de dag

• 10.30 uur Ontvangst met koffie.
• 11.00 uur Rondleiding gebouw door Frank.
• 12.15 uur Lunch.
• 13.15 uur Rondleiding door Sterrenwacht Tivoli.
• 14.45 uur Afsluitend drankje in de Brasserie.

Ontvangst met koffie

Ter verwelkoming en in afwachting van onze gids kapelaan Frank van Gerwen verzamelden we onder het genot van een kop thee/koffie in Brasserie Tivoli. Iedereen was daar op de aangegeven tijd aanwezig en daarom kon de presentatie rond elf uur van start gaan.

Rondleiding gebouw door Frank

Op het Jezuïtenplein naast het voormalige seminarie begon Frank zijn presentatie. Hij geeft blijk van enorme kennis ten aanzien van de geschiedenis van Oudenbosch en omstreken.

De Orde der Jezuïeten, ook bekent als Societas Jesu, Sociëteit van Jezus, Broederschap van Jezus of Gezelschap van Jezus, werd in 1539 opgericht door de Spaanse priester Ignatius van Loyola (1491-1556). In 1540 werd de orde officieel goedgekeurd door paus Paulus III.

Het motto van de sociëteit is Ad majorem Dei gloriam (Tot meerdere eer van God).
Ze bedoelen daarmee, dat alles wat niet van zichzelf uit slecht is, voor de hemel verdienstelijk kan zijn, als het maar met de goede bedoeling wordt gedaan. Dat geldt zelfs voor het doen van de afwas. Zo kun je “God in alle dingen vinden”, zoals de spiritualiteit van de orde vaak wordt samengevat.
Het heeft er toe geleid dat jezuïeten in de meest uiteenlopende functies werkzaam kunnen zijn: als gevangenisaalmoezenier, theoloog, leerkracht, arts, parochiepriester, geestelijk begeleider, sociaal werker, wetenschapper, internetpastor, kunstenaar, schrijver …

In 1877 kochten de Jezuïeten het gebouw (nu Tivoli) van het kleinseminarie aan de Markt in Oudenbosch van het bisdom Breda. In 1878 vestigden zij hier het filosofische college H. Joannes Berchmans. Ze woonden er ook, tot 1929. De paters lieten een studentenverblijf bouwen, waarschijnlijk woonden ze zelf in het oude huis.
Na een grondige verbouwing kreeg het de naam Collegium Berchmanianum. Er werden sindsdien filosofielessen gegeven. In 1889 begon de bouw van het grote achterhuis naar plannen van Nicolaas Molenaar uit ‘s-Gravenhage. In 1890 was het grootste gedeelte klaar, de herdenkingssteen in de gang is nog te zien. De Jezuïeten verplaatsten het Berchmanianum in 1929 naar Nijmegen.
Inherent waren Jezuïeten anders dan religieus georiënteerd veelal wetenschapper. Vandaar dat het seminarie in Oudenbosch tijdens de bouw van een sterrenwacht werd voorzien.

Bibliotheek

In deze bibliotheek is een nog authentieke studie-/presentatiezaal die tijdens de eerste wereldoorlog gebruikt is voor de “controle” van de “dodendraad”. Maar meer nauwkeurig,  de slaapzaal van een aantal Nederlandse officieren. Nederland was immers neutraal en wilde niet bij het conflict betrokken raken.
De draad was een elektrische versperring aan de grens tussen België en Nederland maar stond echter op Belgisch grondgebied. De dodendraad werd aangelegd in opdracht van het Duitse bezettingsleger. De spanning op de draden was 2000 Volt.

Terug naar het verband met Sterrenwacht Tivoli liggen er diverse memorabilia opgeslagen waarvan veel is terug te voeren zijn naar de maanlanding van de eerste mens op de maan, Apollo 11, 50 jaar geleden. Bewaarde krantenberichten vertellen daar het verhaal.

Bron: Frank van Gerwen, kapelaan te Oudenbosch
https://www.sterrenwachttivoli.nl/sterrenwacht
https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/de-jezuieten-sj

Lunch

Weer binnengekomen was het met ’t verkleumen snel gedaan. Het was buiten behoorlijk fris namelijk. Eenmaal aan tafel was er koffie/thee, een kop soep, een croquet, salade en broodjes. Tegen half twee volgde de resterende rondleiding.

Waarneemzolder/tentoonstellingsruimte en koepel

Via via had de sterrenwacht van de Amerikanen frequenties doorgekregen waarop tijdens de maanreis gecommuniceerd zou worden. Radioamateurs richtten daarvoor een station inclusief antennes in. Portugal had ook een geschikte sterrenwacht maar omdat Portugal nog een dictatuur was en nauwe banden met de ”Russen” onderhield viel die af. Een unieke uitnodiging en ervaring waarbij met de communicatie tussen Houston en Apollo 11 (ruimtevaartuig en maanlander) rechtstreeks kon worden meegeluisterd. De originele communicatie is tot op heden bewaard gebleven. Ook via de QRZ pagina van Jan PA1UN is veel informatie van de maanreis terug te vinden.

Vanuit de bibliotheek is het ongeveer 65 traptreden omhoog om op de waarneemzolder van de sterrenwacht te komen. Vanaf de begane grond zijn dat er overigens 94!
Via een steile trap kom je daarna in de koepel waarin een 30 cm POP Maksutov kijker staat opgesteld. De kijker is om trillingen te neutraliseren op een ronde gemetselde kolom gemonteerd (± 35m hoog) waarin voor de stabiliteit naar de buitengevel tevens hardstenen treden en bordessen zijn opgelegd. Gewapend beton bestond er in die tijd immers nog niet.
Een verdieping lager komen we opnieuw op de waarneemzolder met een prachtig uitzicht op de H.H. Agatha en Barbara Basiliek.
De waarneemzolder annex tentoonstellingsruimte staat vol met, vaak zelfgebouwde, telescopen, zelf geslepen lenzen en spiegels. Bovendien staat er een mechanisch elektrisch “Musser Planetarium”. Er bestaan nog maar een paar van deze apparaten op aarde.

Na leerzame uiteenzettingen van Marjan (Sterrenwacht Tivoli) komt onze excursie ten einde en nemen we ter afsluiting nog een drankje in Brasserie Tivoli. Rond 16:00 uur keert iedereen vervolgens weer huiswaarts.

Bron: Frank van Gerwen, kapelaan te Oudenbosch
Foto’s: Robert Buszkiewicz. (Dank je Robert)

https://www.dodendraad.org/teksten3/algemene-geschiedenis
https://www.qrz.com/db/pa11apollo
https://www.qrz.com/db/pa75star